Wielka rzadkość!
Bilet Kościuszkowski wydrukowany na papierze z filigranem WR, który według dysertacji doktorskiej Roberta Jadrycha stanowi monogram królewski.
Cytując za Czesławem Miłczakiem "Bardzo rzadko spotyka się bilety skarbowe drukowane na papierze z innych manufaktur niderlandzkich, takich jak: GR,HR,WR"
Świadczy o tym również fakt, że przeglądając archiwalne notowanie aukcyjnie, nie dotarliśmy do żadnego notowania biletu Kościuszkowskiego z filigranem WR, a zatem oferowany egzemplarz jest pierwszym, który zostanie wyceniony przez rynek aukcyjny. Naturalnie nie można wykluczyć, że w przeszłości takie egzemplarze były notowane, ale nie zostały opisane przez oferowane je domy aukcyjne. Niemniej świadomość w środowisku kolekcjonerów polskiego pieniądza papierowego o rzadkich filigranach panuje już od dobrych kilku lat, pomimo to nadal nie doczekaliśmy się ich notowań, aż do omawianego egzemplarza. Od dawna zwracamy uwagę na filigrany i według nas, bazując na rozmowach z zaawansowanymi kolekcjonerami biletów Kościuszkowskich, znanych w prywatnych zbiorach jest wyłącznie jeden inny egzemplarz. Oznacza to, że sumarycznie odnotowano wyłącznie dwa egzemplarze!
Oferowany banknot w slabie PMG z oceną PMG 40. Na stronie niezadrukowanej widzimy kilka złamań z naturalnymi garbami, ale bez przetarć na powierzchni papieru.
Egzemplarz naturalny, znakomicie wybarwiony, z pięknie zachowaną czerwoną barwą druku. Suche stemple są książkowo wypukłe i czytelne, co każe przypuszczać, że banknot wydrukowano na grubym papierze. Krawędzie naturalnie gładkie, bez skaleczeń. Banknot zachowuje pełną drukarską świeżość, bez śladów jakichkolwiek poprawek konserwatorskich. Ogólna prezencja wręcz albumowa.
Bilet Kościuszkowski stanowiący przedmiot licytacji docenią przede wszystkim wytrwani kolekcjonerzy z wieloletnim stażem, którzy na bazie swoich doświadczeń rozumieją z jak rzadkim okazem mamy przyjemność obcować. Warto podkreślić, że pomimo ogromnej popularności biletów Kościuszkowskich, rosnących cen, rzadkie i nieszablonowe filigrany nadal nie pojawiają się na aukcjach. Równolegle pozwala to przypuszczać, że wraz z rozbudową zbiorów biletów Kościuszkowskich, chętnych na ich poszerzenie o rzadkie filigrany będzie coraz więcej. Jednostkowa, nienotowana dotychczas pozycja, zasługująca na określenie jako absolutna rzadkość w atrakcyjnym naturalnym stanie zachowania. Okazja do zakupu może się już długo nie nadarzyć!
Na ziemiach polskich wprowadzenie do obiegu pieniądza papierowego było związane z wydatkami związanymi z wybuchem Insurekcji Kościuszkowskiej. Jego emitentem została Dyrekcja Biletów Skarbowych powołana przez Radę Najwyższą Narodową. Pod względem wartości bilety skarbowe zrównano z monetą. Zobowiązania wobec Skarbu Państwa można było spłacać maksymalnie w 50% w pieniądzu papierowym, a pozostałą część monetami. Warunek ten spowodował jego negatywny odbiór przez społeczeństwo. W przyszłości wykupienie biletów skarbowych miało być sfinansowane z dóbr narodowych. Za fałszowanie pieniędzy papierowych przewidywano karę śmierci oraz konfiskatę całego majątku sprawcy. 29 września 1794 roku w celu wzmocnienia zaufania do biletów skarbowych Rada Najwyższa Narodowa zezwoliła na regulowanie całej kwoty w papierowych groszach i złotych. W związku z niepowodzeniami powstania malało zaufanie społeczne do pieniądza papierowego. Ludność wolała przyjmować w rozliczeniach pieniądz kruszcowy. Zasięg emisji pierwszych polskich pieniędzy papierowych był niewielki – na szeroką skalę zostały wprowadzone jedynie w Warszawie. Po zdobyciu stolicy 6 listopada 1794 roku w rękach ludności pozostały bilety wszystkich nominałów na łączną kwotę 7,8 miliona złotych polskich.
8 czerwca 1794 roku Rada Najwyższa Narodowa uchwaliła powołanie instytucji emisyjnej – Dyrekcji Biletów Skarbowych oraz wprowadzenie biletów skarbowych o nominałach: 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych polskich. Bilety skarbowe z datą emisji 8 czerwca 1794 roku są do siebie bardzo podobne. Są to jednostronne druki w formie stojącego prostokąta różniące się jedynie kolorystyką i detalem w ramce. Każdy z nominałów był odręcznie numerowany i podpisywany przez dwóch lub trzech przedstawicieli Dyrekcji Biletów Skarbowych. Dodatkowo na każdym z biletów znajduje się sucha pieczęć Dyrekcji Biletów Skarbowych.
Po wydrukowaniu pieniądze papierowe o jednakowym nominale były ze sobą zszywane w formie oprawionej w płótno „książeczki”. W chwili wprowadzania do obiegu były ręcznie z nich wycinane przez co bilety o jednym nominale różnią się wymiarami oraz kształtem górnej krawędzi. Pozostała w „książeczce” część oraz wpuszczony do obiegu walor mają ten sam numer.
format_quoteOferowany na aukcji bilet skarbowy egzemplifikuje jeden z najrzadszych typów filigranu głównego, znany mi tylko w 2 egzemplarzach.
Do produkcji biletów skarbowych o nominale 5-1000 zł użyto gatunkowego papieru pochodzącego z manufaktur niderlandzkich, który spełniał założone wymogi jakościowe i którego zapasem dysponowały miejscowe drukarnie. W przeźroczu niektórych biletów skarbowych obserwujemy dwa typy filigranów: tzw. napisowy oraz herbowy. Oba pochodzą z dwóch części pełnego arkusza plano przedstawiającego pełen obraz sita czerpalnego. Od połowy XVIII wieku znormalizowano układ filigranu, stosując dwa jego typy: znak główny i pomocniczy. Znak główny to ikonograficzne przedstawienie oznaczające typ i wielkość arkusza (w wypadku papieru użytego do produkcji BS był to tzw. papier listowy oznaczony rogiem pocztowym na ukoronowanej tarczy), które dodatkowo mogło posiadać nazwę wytwórcy papieru (pełna nazwa bądź inicjały). Znak pomocniczy, obecny na drugiej połowie arkusza, to oznaczenie literowe wytwórcy/właściciela lub oznaczenie cyframi (np. data wytworzenia arkusza). Układ i ikonografia filigranu nie jest zatem dziełem przypadku.
Przez długie lata pokutowało przekonanie, że do produkcji biletów skarbowych „długich” użyto wyrobów pochodzących jedynie z trzech manufaktur: J. Honig & Zoonen, D & C Blauw, Pieter de Vries & Comp. Papierni, których wyroby użyte zostały do druku biletów skarbowych insurekcji było jednak więcej. Na dzień dzisiejszy znane mi są następujące manufaktury, których papieru użyto do produkcji biletów skarbowych: Pieter de Vries & Comp., J. Honig & Zoonen, D & C Blauw, C & I Honig, AD Schut, J Kool (& Comp.), W.Oterloo oraz papier oznaczany filigranem z inicjałami najprawdopodobniej władców: GR, HR i WR pochodzący z bliżej nieokreślonych manufaktur. Oznaczanie papieru takim typem filigranu było dość powszechne w XVIII w., jednak jego znaczenie nie jest do końca jasne i nie ma pełnej zgodności między badaczami co do ich proweniencji. Ja skłaniam się do tezy holenderskiego autora Henka Voorna, który uważa, że są to inicjały/monogramy królewskie stosowane przez różne wytwórnie dla papieru przeznaczonego na rynek brytyjski, np.: GR- Georgius Rex bądź Gulielmus Rex, WR- William Rex.
Informacje podane wyżej pochodzą z mojego opracowania: „Wstępne wyniki badań nad procesem produkcji biletów skarbowych insurekcji kościuszkowskiej”, w: Numizmatyk Krakowski nr 5 (2022), s. 79-94.format_quote
